Državljanstvo predstavlja specifičan odnos javnopravnog karaktera između fizičkog lica (pojedinca) i države, odnosno pravnu vezu među njima, na osnovu kojeg pojedinac ima poseban status po kome su mu dostupna određena prava i ima određene obaveze.
Kakva je situacija u BiH?
U Bosni i Hercegovini postoji sistem složenog unutrašnjeg državljanstva određen Ustavom BiH. Tako postoji državljanstvo BiH i entitetsko državljanstvo, odnosno državljanstvo Republike Srpske i državljanstvo Federacije Bosne i Hercegovine. U spoljnim odnosima prema drugim državama prihvaćen je princip prioriteta državljanstva BiH.
Svi državljani Republike Srpske i Federacije BiH samim tim su i državljani Bosne i Hercegovine. Promjena državljanstva jednog entiteta u državljanstvo drugog entiteta nema uticaja na državljanstvo BiH.
Nikome se ne može samovoljno oduzeti državljanstvo BiH ili entiteta niti se neko može na drugi način ostaviti bez državljanstva.
Svi državljani uživaju ista ljudska prava i osnovne slobode kao što je to određeno Ustavom BiH i moraju uživati zaštitu ovih prava na čitavoj teritoriji BiH, pod istim uslovima i bez obzira na njihovo entitetsko državljanstvo.
Lice koje izgubi državljanstvo jednog entiteta, a ne stekne državljanstvo drugog entiteta gubi državljanstvo BiH, a lice koje izgubi državljanstvo BiH istovremeno gubi i državljanstvo entiteta.
Državljanstvo BiH, se u skladu sa Zakonom o državljanstvu BiH, stiče:
- porijeklom;
- rođenjem na teritoriji BiH;
- usvajanjem;
- putem naturalizacije;
- putem međunarodnog sporazuma.
Sticanje državljanstva BiH porijeklom
Sticanje državljanstva porijeklom (načelo porijekla; ius sanguinis) uglavnom kao osnovni kriterijum za određivanje državljanstva uzima državljanstvo roditelja djeteta.
Tako dijete koje je rođeno nakon stupanja na snagu Ustava BiH stiče državljanstvo BiH porijeklom u više situacija.
Prije svega ono stiče državljanstvo ukoliko su mu su oba roditelja bili državljani Bosne i Hercegovine u vrijeme njegovog rođenja, bez obzira na mjesto njegovog rođenja. Pored toga, državljanstvo se stiče i ako mu je jedan roditelj bio državljanin BiH u vrijeme njegovog rođenja, a ono je rođeno na teritoriji BiH.
Na ovaj način državljanstvo se stiče i ako je djetetu jedan roditelj bio državljanin Bosne i Hercegovine u vrijeme njegovog rođenja, a dijete je rođeno u inostranstvu, ako bi ono inače bilo bez državljanstva.
Ukoliko je dijete rođeno u inostranstvu, a čiji je jedan roditelj bio državljanin Bosne i Hercegovine u vrijeme njegovog rođenja, postoji uslov da do vremena kada navrši 23 godine života mora podnese prijavu za evidentiranje državljanstva BiH nadležnom organu.
Sticanje državljanstva rođenjem na teritoriji BiH i usvajanjem
Državljanstvo BiH se dodjeljuje djetetu koje je rođeno ili nađeno na teritoriji Bosne i Hercegovine nakon stupanja na snagu Ustava BiH a čija su oba roditelja nepoznata ili nepoznatog državljanstva ili bez državljanstva, ili ako je dijete bez državljanstva.
Na ovaj način dijete se štiti od toga da postane apatrid (lice bez državljanstva), te na osnovu mjesta rođenja (ius soli) ono dobija državljanstvo.
Dijete mlađe od 18 godina koje je u potpunosti usvojio državljanin Bosne i Hercegovine nakon stupanja na snagu Ustava BiH stiče državljanstvo BiH.
Sticanje državljanstva BiH naturalizacijom
Ukoliko stranac želi da postane državljanin BiH naturalizacijom potrebno je da podnese zahtjev za sticanje državljanstva BiH. On će državljanstvo steći ako ispunjava sljedeće uslove:
- da je napunio 18 godina starosti;
- da ima odobren stalni boravak na teritoriji BiH najmanje tri godine prije podnošenja zahtjeva;
- da dovoljno poznaje pismo i jezik jednog od konstitutivnih naroda BiH;
- da mu nije izrečena mjera bezbjednosti protjerivanja stranaca iz zemlje ili zaštitna mjera udaljivanja stranaca sa teritorije BiH od strane organa čiji je legalitet uspostavljen Ustavom i da je ova odluka još uvijek na snazi;
- da nije osuđivan na izdržavanje kazne za krivična djela sa predumišljajem na duže od tri godine u periodu od 8 godina od podnošenja zahtjeva;
- da se odrekne ili na neki drugi način izgubi svoje ranije državljanstvo prije sticanja državljanstva BiH, osim ako bilateralni sporazum ne predviđa drugačije; odricanje ili gubitak ranijeg državljanstva se neće zahtijevati ako ovo nije dozvoljeno ili se ne može razumno zahtijevati;
- da se protiv njega ne vodi krivični postupak, osim ako se dokaz o ispunjavanju ovog uslova ne može razumno zahtijevati;
- da ne predstavlja prijetnju po bezbjednost BiH;
- da ima obezbijeđen stalni izvor prihoda u iznosu koji omogućava egzistenciju ili da je u stanju da obezbijedi pouzdan dokaz o finansijskim izvorima za sopstveno izdržavanje;
- da je izmirio sve poreske ili druge finansijske obaveze;
- da potpiše izjavu da prihvata pravni sistem i ustavni poredak BiH;
- da ima važeću garanciju o sticanju državljanstva BiH.
Međutim, naturalizacija se neće odobriti, čak i ako podnosilac zahtjeva ispunjava opšte uslove za naturalizaciju, ukoliko postoje osnovani razlozi za sumnju da bi se odobrenjem naturalizacije tom licu, ugrozila bezbjednost BiH i javni red i mir, ili ukoliko naturalizacija nije u skladu sa interesima BiH iz nekog drugog razloga utvrđenog na osnovu cjelokupne procjene stanja podnosioca zahtjeva.
Ipak, postoji i nešto što se zove „olakšana naturalizacija”.
Stranac koji je u braku sa državljaninom BiH, može steći državljanstvo BiH olakšanom naturalizacijom pod sljedećim uslovima:
- da je brak trajao najmanje pet godina prije podnošenja zahtjeva i da još uvijek traje u momentu podnošenja zahtjeva;
- da se odrekne ili na neki drugi način izgubi svoje ranije državljanstvo prije sticanja državljanstva BiH, osim ako to nije drugačije riješeno bilateralnim sporazumom; odustajanje ili prestanak ranijeg državljanstva se ne zahtijeva ako to nije dopušteno ili se ne može razumno zahtijevati;
- da ima odobren stalni boravak na teritoriji BiH;
- da ne predstavlja prijetnju po bezbjednost BiH.
Dijete koje je mlađe od 18 godina čiji je jedan roditelj stekao državljanstvo BiH ima pravo da dobije državljanstvo BiH naturalizacijom ako ono ima odobren privremeni ili stalni boravak na teritoriji Bosne i Hercegovine. Roditelj koji ima državljanstvo BiH može tražiti sticanje državljanstva BiH u ime maloljetnog djeteta, a ako je dijete starije od 14 godina, zahtijeva se njegov pristanak.
Lice bez državljanstva i lice koje ima status izbjeglice može steći državljanstvo BiH, bez ispunjavanja nekih od gore navedenih uslova, samo ako u statusu lica bez državljanstva ili izbjeglice ima neprekidan boravak na teritoriji BiH u trajanju od pet godina prije podnošenja zahtjeva. Maloljetno dijete lica koje je steklo državljanstvo BiH na ovom osnovu ima pravo da dobije državljanstvo BiH, bez ispunjavanja određenih uslova koje sam gore naveo, ako ima status izbjeglice ili odobren privremeni boravak na teritoriji BiH, bez obzira na dužinu boravka, a ako je dijete starije od 14 godina, zahtijeva se njegov pristanak.
Neka lica, kao što su emigranti koji su se vratili u BiH i prva i druga generacija njihovih potomaka koji su se vratili u BiH takođe imaju pravo da dobiju državljanstvo BiH na osnovu zahtjeva bez ispunjavanja dva navedena uslova.
Pored navedenih, bračni drug emigranta, kao i lice kojem je državljanstvo BiH, radi sticanja ili zadržavanja državljanstva druge države, prestalo odricanjem ili otpustom, imaju pravo na dobijanje državljanstva BiH ali pod specifičnim zakonom određenim uslovima.
Ako se u pojedinačnim slučajevima naturalizacija lica smatra od naročite koristi za Bosnu i Hercegovinu, lice može steći državljanstvo BiH bez ispunjavanja nekih uslova.
Kada je u pitanju gubitak ranijeg državljanstva lica koja stiču državljanstvo BiH, takvim licima će biti dozvoljeno da i dalje zadrže državljanstvo ranije države gdje god je to omogućeno bilateralnim sporazumom između Bosne i Hercegovine i te države koji je odobrila Parlamentarna skupština BiH.
Međunarodni ugovor
Državljanstvo BiH se može steći i na osnovu sporazuma koje je BiH zaključila sa drugim državama. Tako je npr. zaključen Ugovor o dvojnom državljanstvu između Bosne i Hercegovine i Savezne Republike Jugoslavije.
Državljanstvo BiH može steći državljanin tada Savezne Republike Jugoslavije/Republike Srbije, pod uslovima:
- da je navršio 18 godina života;
- da ima prijavljen boravak najmanje tri godine na teritoriji BiH, odnosno najmanje godinu dana ako je u braku sa državljaninom BiH;
- da u BiH nije osuđivan za krivična djela za koja je propisana kazna zatvora preko tri godine;
- da mu nije izrečena mjera bezbjednosti protjerivanja stranca iz BiH za posljednje tri godine prije podnošenja zahtijeva ili zaštitna mjera udaljavanja stranca sa teritorije BiH za posljednju godinu dana prije podnošenja zahtijeva;
- da se iz njegovog ponašanja može zaključiti da će poštovati pravni poredak BiH.
Dvojni državljanin ima i uživa sva prava koja ima i uživa državljanin države na čijoj se teritoriji nalazi i dužan je da ispunjava sve obaveze državljana te države.
Detaljnije o ovoj proceduri i koja sve dokumentacija je potrebna se može vidjeti ovdje.
Državljanstvo Republike Srpske i Federacije BiH
Kao što već rekoh, Republika Srpska i Federacija BiH imaju svoja državljanstva. Svi državljani Republike Srpske su samim tim državljani BiH, kao što su svi državljani Federacije samim tim i državljani Bosne i Hercegovine.
U Ustavu Republike Srpske je predviđeno da će građani Srpske imati državljanstvo Republike Srpske, kao i da građanin Republike Srpske ne može biti lišen državljanstva.
Ustavom Federacije BiH je propisano da sticanje i prestanak državljanstva Federacije propisuje federalni zakon uz uslov da se nijedna osoba ne može lišiti državljanstva proizvoljno, ili na način koji bi je ostavio bez državljanstva, kao i da se nijedno lice ne može lišiti državljanstva Federacije po osnovu pola, rase, boje kože, jezika, vjere, političkog ili drugog uvjerenja, nacionalnog i društvenog porijekla, pripadnosti nekoj nacionalnoj manjini, imovine, rođenja ili bilo kojeg drugog osnova.
U Republici Srpskoj državljanstvo Republike Srpske, odnosno u Federaciji državljanstvo Federacije BiH stiče se:
- porijeklom;
- rođenjem na teritoriji Republike Srpske/Federacije BiH;
- prijemom državljanina Federacije BiH u državljanstvo Republike Srpske (promjenom državljanstva Republike Srpske u državljanstvo Federacije ili izborom državljanstva Federacije);
- usvojenjem;
- prirođenjem (naturalizacijom) i
- na osnovu međunarodnog sporazuma.
Državljanstvo BiH, državljanstvo Republike Srpske i državljanstvo Federacije BiH se dokazuju uvjerenjem o državljanstvu BiH i uvjerenjem o državljanstvu entiteta ili pasošem Bosne i Hercegovine.
Državljanin BiH koji ima prijavljeno prebivalište u Brčko distriktu, a koji ima državljanstvo jednog od entiteta, ostaje državljanin tog entiteta, osim ako na svoj zahtjev ne promijeni svoje entitetsko državljanstvo.
Takođe, državljanin BiH koji ima prijavljeno prebivalište u Brčko distriktu, a koji nema izjavljeno entitetsko državljanstvo, ima pravo da izabere svoje entitetsko državljanstvo, dok lica sa prebivalištem u Brčko distriktu koja stiču državljanstvo naturalizacijom, biraju svoje entitetsko državljanstvo.
Detaljnije informacije o sticanju državljanstva mogu da se vide u Zakonu o državljanstvu BiH, Zakonu o državljanstvu Republike Srpske i u Zakonu o državljanstvu Federacije BiH.
Izvori; Za više vidjeti:
Ustav Bosne i Hercegovine – Aneks IV Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, [pregovori započeti u Dejtonu 21. novembra 1995, a sporazum potpisan u Parizu 14. decembra 1995]
Ustav Republike Srpske, [Službeni glasnik Republike Srpske, brojevi 21/1992, 28/1994, 8/1996, 13/1996, 15/1996, 16/1996, 21/1996, 21/2002, 31/2002, 31/2003, 98/2003 i 115/2005]
Ustav Federacije Bosne i Hercegovine, [Službene novine Federacije Bosne i Hercegovine, brojevi 1/1994, 13/1997, 16/2002, 22/2002, 52/2002, 60/2002, 18/2003, 63/2003, 9/2004, 20/2004, 33/2004, 71/2005, 72/2005 i 88/2008]
Zakon o državljanstvu Bosne i Hercegovine, [Službeni glasnik Bosne i Hercegovine, broj 22/2016]
Zakon o državljanstvu Republike Srpske, [Službeni glasnik Republike Srpske, broj 59/2014]
Zakon o državljanstvu Federacije Bosne i Hercegovine, [Službene novine Federacije Bosne i Hercegovine, brojevi 34/2016 i 98/2016]
Ugovor o dvojnom državljanstvu između Bosne i Hercegovine i Savezne Republike Jugoslavije, [Službeni glasnik Bosne i Hercegovine, Međunarodni ugovori, broj 22/2016]
Boris Krivokapić, Leksikon međunarodnog prava, [Radnička štampa, Institut za uporedno pravo, Beograd: 1998]
Petar Kunić, Upravno pravo (opšti i posebni dio), [Pravni fakultet Univerziteta u Banjoj Luci, Banja Luka: 2001]
Tekst je nastao zahvaljujući podršci od strane European Endowment for Democracy.
Naslovna fotografija: Office Hand Writing, [Autor: Aymane Jdidi, fotografija preuzeta sa: Pixabay]