Više organizacija civilnog društva iz Banje Luke i okoline je predalo Narodnoj skupštini Republike Srpske dopise u vezi sa određenim odredbama Nacrta zakona o izmjenama i dopunama Zakona o policiji i unutrašnjim poslovima, kao i Nacrta zakona o izmjenama i dopunama Zakona o javnom redu i miru.
Kada su u pitanju odredbe u Nacrtu zakona o izmjenama i dopunama Zakona o javnom redu i miru, dopis je poslat u vezi sa izmjenom člana 24. koji bi u jednom dijelu, nakon mijenjanja trebalo da glasi: „Ko ometa ili sprečava djelovanje državnih organa, privrednih društava ili drugih pravnih lica koja vrše javna ovlašćenja ili njihove službenike da vrše svoje funkcije, ko neovlašćenim fotografisanjem ili snimanjem ometa službenike dok vrše svoje dužnosti ili ko ne postupi na licu mjesta po zakonitom zahtjevu ili naređenju službenog lica kazniće se novčanom kaznom od 500 KM do 1.500 KM ili kaznom zatvora do 60 dana.“
Sa ovako definisanom odredbom opseg obuhvata ovog člana se neprimjereno proširuje, ostavljajući previše prostora za različite interpretacije. Prije svega, dio koji glasi „ko neovlašćenim fotografisanjem ili snimanjem ometa službenike dok vrše svoje dužnosti“ ne definiše šta tačno predstavlja „neovlašćeno fotografisanje i snimanje“ i „ometanje službenika“ i da li se u ovom slučaju ostavlja na volju službenicima da sami odrede i procijene kad ih određeno lice ometa u vršenju dužnosti.
Dalje, apsolutno je nejasno na koji način neko lice može ometati službenike samim fotografisanjem i snimanjem. Utisak je da bi to moglo biti korišćeno za izigravanje zakona od strane službenika u onim situacijama kada službenici krše naređenja, zakone i ostale propise, u cilju sopstvene odbrane od moguće odgovornosti, ukoliko njihov nedozvoljeni akt bude snimljen ili fotografisan.
Isto tako, i sama novčana kazna od 500 do 1.500 KM ili kazna zatvora do 60 dana je previše stroga i neproporcionalna za član koji je nejasan, neprecizan, u kome nije definisano šta je to „neovlašćeno fotografisanje i snimanje“ i „ometanje službenika“ i koji ostavlja previše prostora za različita tumačenja u praksi.
Smjernice i evropski standardi, koje bi Republika Srpska trebalo da primjenjuje, govore o tome da se ne treba ograničavati fotografisanje i snimanje službenika. Tako se u Smjernicama za slobodu okupljanja sastavljenom od strane OEBS i Venecijanske komisije navodi da „fotografisanje ili video snimanje policijskih akcija od strane učesnika ili trećih lica ne treba spriječavati“, a dokumenti OEBS kao što je Priručnik o policijskom obezbjeđivanju skupova uz poštovanje ljudskih prava, govore da „svi policajci treba da se ponašaju kao da se njihove radnje prenose uživo i treba da prođu obuku i dobiju instrukcije da ne reaguju pretjerano kada su izloženi medijskoj pažnji.“ Ujedinjene nacije takođe navode da „svako – bilo da je riječ o učesniku, kontroloru ili posmatraču – uživa pravo da snimi okupljanje, što uključuje i pravo da se snimi i rad policije.“
Kada je u pitanju Nacrt zakona o izmjenama i dopunama Zakona o policiji i unutrašnjim poslovima, dopis se, između ostalih članova, odnosi i na član u kome se navodi da „za sprovođenje posebne istražne radnje `korišćenje prikrivenih istražilaca i korišćenje informatora` Ministarstvo angažuje obučenog policijskog službenika Ministarstva, policijskog službenika druge države, a izuzetno i drugo lice ukoliko na drugi način nije moguće sprovesti tu radnju.“
Ono što je sporno kod ovakve formulacije jeste to što se on nalazi u koliziji sa Zakonom o krivičnom postupku koji imenuje prikrivenog istražioca kao „posebno obučeno ovlašćeno službeno lice koje istražuje pod izmjenjenim identitetima“, dok se u Nacrtu zakona sada daje mogućnost da prikriveni istražilac bude izuzetno i drugo lice ukoliko na drugi način nije moguće sprovesti tu radnju, te se tako suprotno važećoj krivičnoprocesnoj normi propisuje da prikriveni istražilac/informator može biti i lice koje nije policijski službenik, ili uopšte službeno lice. U ovom rješenju je sporno to što predlagač uvodi novinu – mogućnost da prikriveni istražilac/informator bude i neslužbeno lice, a to je istovremeno u suprotnosti sa osnovnim procesnim zakonom u ovoj oblasti.
Isto tako, namjera zakonopisca je da se u Zakon o policiji i unutrašnjim poslovima stavi odredba prema kojoj „policijski službenik može lišiti slobode lice ako postoji bilo koji razlog naveden u Zakonu o prekršajima Republike Srpske“. U ovakvoj formulaciji nije jasno da li se pod bilo kojim razlogom podrazumijevaju oni razlozi za lišavanje slobode koji su taksativno navedeni u Zakonu o prekršajima ili se pod bilo kojim razlogom može uzeti bilo koja sadašnja ili buduća odredba u Zakonu o prekršajima.
Pri definisanju ovlašćenja organa koji imaju monopol sile mora se uvijek striktno paziti da ta ovlašćenja budu što usmjerenije, jasnije i tačno navedena (po mogućnosti taksativno), i nikako ove norme ne bi smjele biti uopštene i ostavljene na tumačenje onima koji primjenjuju zakon, a pogotovo ne bi smjele uopšteno upućivati na cjelokupan jedan zakon, kao što je to ovdje slučaj.
Sa ovako definisanim odredbama opseg policijskih ovlašćenja se neprimjereno proširuje, ostavljajući previše prostora za različite interpretacije. Ovaj član, onako kako je definisan u Nacrtu zakona je isuviše nejasan i ostavlja previše prostora za različita tumačenja, pogotovo za izigravanje samog cilja propisivanja zakonskih članova, a to je uređeno društvo, u kome službenici djeluju u okviru pravnog poretka u kome su zakoni jasni i precizni a ovlašćenja u njima jasno definisana u cilju očuvanja vladavine prava.
Ukoliko se ovaj stav odnosi samo na član 170. iz Zakona o prekršajima, u kome se navode kada službenik ima pravo da lice liši slobode, nije jasno zašto se želi dva puta, u dva različita zakona normirati ista stvar. Ukoliko su policijska ovlašćenja već jasno normirana u Zakonu o prekršajima, sa jasno navedenim policijskim ovlašćenjima, nema potrebe za ponovnim normiranjem istih ovlašćenja. Ovo upućuje na to da je intencija pisca Nacrta zakona usmjerena na postavljanje širih policijskih ovlašćenja, a ne na normiranje nečega što je neophodno za rad ovlašćenih policijskih službenika.
Ovakvim dvostruktim definisanjem i gomilanjem odredbi policija bi tumačenjima na samom terenu, mogla dobiti mogućnost da lišava slobode lica na osnovu bilo kojeg razloga iz navedenog zakona, a ne samo zbog striktno propisanih razloga. Zbog definisanja istih stvari na uopšten i širok način, uvođenjem „kaučuk normi“, daje se službenicima na terenu prevelika sloboda u postupanju, koja vrlo lako može rezultirati sa prevelikom upotrebom represivnih ovlašćenja i kršenjima osnovnih prava građana.
Takođe, pri izradi ovog zakona nisu ispoštovana sva pravila normativne tehnike koje je propisala sama Narodna skupština Republike Srpske.
Organizacije koje su izradile i poslale ove dopise su: Banjalučki centar za ljudska prava, Transparency International – Bosnia and Herzegovina, eTrafika.net, Centar za mlade KVART, Helsinški parlament građana Banja Luka, Centar za informativnu dekontaminaciju mladih Banja Luka, BH novinari, Oštra nula i Centar za životnu sredinu.
Više detalja o gore opisanim pojedinostima iz dopisa, kao i druge odredbe iz navedenih nacrta zakona, za koje predstavnici civilnog društva smatraju da nisu u skladu sa temeljnim vrijednostima društva i ljudskim pravima, možete saznati na dokumentima u dodatku koji su dostavljeni Narodnoj skupštini, odnosno njenim odborima.
